ŞEYHULİSLAM MUSA KAZIM EFENDİ
Şeyhülislam Musa Kazım Efendi 1275/1858'de Erzurum'un Tortum kazasında dünyaya geldi. Babasının adı İbrahim'dir. Tahsiline memleketinde başladı. Balıkesir'de oturan ağabeyinin yanına giderek tahsilini orada sürdürdü, Balıkesir ulemasından Ali Şuurî ve Lutfi Efendilerden dinî ilimler okudu, İstanbul’a gelerek Kazas¬ker Eşref Efendi ve Hoca Şakir Efendi'nin derslerini takip etti. 1888'de icazet aldı. Aynı yıl açılan ruüs imtihanını kazandı ve Fatih Camii'nde ders okutmaya başladı.
Devrin meşhur ediplerinden Muallim Naci'ye fıkıh usülünden Mirat, Ahmed Midhat Efendi'ye de tefsir dersleri okuttu. (Tefsir dersleri sırasında Ahmed Midhat Efendi'nin tuttuğu notlar Enam süresine kadar gelmiş ve daha sonra bu eksik tefsir basılmıştır).
1895'te İstanbul ruusuna nail oldu. 1900'de Mekteb-i Hukuk'ta Mecelle dersi vermeye başladı. 1908'e kadar bu görevi devam etti. Bu yıllarda mutasavvıf Mehmed Cemaleddin Nuri'nin Vahdet-i vücud risalesi ile Bedreddin Simavî'nin Varidat'ını Türkçeye tercüme etti. Mekteb-i Hukuk'taki görevi sürerken Mekteb-i Sultanî Darülfünun ve Daru'l-Muallimîn'de de dersler verdi. 1907'de ( Şeyhülislamlık bünyesindeki Tedkik-i Müellefat Başkatipliğine, kı¬sa bir zaman sonra da aynı meclisin azalığına getirildi.
II. Meşrutiyetin ilanından sonra Maarif Nezareti'nde kurulan Meclis-i Kebîr-i İlmî azalığına ve Ayan (senato) meclisi üyeliğine tayin edildi. İttihad ve Terakki Cemiyeti'nin ilim heyetinde olduğu için Sadrazam İsmail Hakkı Paşa kabinesinde şeyhülislam oldu (1910), bir ara sadrazam vekilliği de yaptı. Musa Kazım Efendi bundan sonra üç defa daha Şeyhülislam olacak ve azledilecektir (Son şeyhülislamlığından ayrılışı 8.10.1918 tarihine rastlar).
Şeyhülislamlıklardan uzaklaştırıldığı zamanlarda Mekteb-i Kudat, Medrese-i Süleymaniye ve Medresetü'l-Vaizîn'de müderrislikler yapmıştır.
Mason olduğuna dair basında çıkan ve gittikçe yaygınlaşan haberlere cevap olarak 1911'de uzun sayılabilecek bir beyanname yayımladı (Metni için bk. Sırat-ı müstakim, sayı: 169). bu beyannamede küçük yaşından beri dinî ilimlerle uğraştığını, Nakşibendiye tarikatına mensup olduğunu, yıllarca İslam’a hizmet ettiğini ileri sürdü ve bu tür iftiraları reddetti.
I. Dünya Harbi mütareke ile sonuçlanınca birçok îttihadçı ve kabine üyeleriyle birlikte Divan-ı Harb-i Örfi'de mahkeme edildi. Arkadaşları Malta'ya sürülürken hastalığı sebebiyle Musa Kazım Edirne'ye sürüldü. 1920 yılında burada vefat etti ve Muradiye Ca¬mii bahçesine defnedildi.
Eserleri: İslam’da usül-i meşveret ve hürriyet (1908),
Devr-i istibdad ahvali ve müsebbibleri (1911),
Usül-ı fıkıh (ts.), İslam’da cihad (1917),
Süre-i Ihlas ve Alak tefsiri (1918),
Safvetu'l-beyan fî tefsiri'l-Kur'an (1919.
Tefsirin basılmamış ciltleri kitapçı İbrahim Subaşı'dadır),
Külliyat-ı Şeyhülislam Musa Kazım - Dinî, içtimaî makaleler (1920),
Usül-i fıkıh (Darülfünun dersleri, ts.).
Varidat tercümesi (Yazma Î.Ü. Ktp. TY. Nü. 2263),
Cemaleddin Muhammed Nuri'nin Vahdet-i vücud risalesi tercümesi (Tercüman Gazetesi Ktp. Türkçe yazmalar, nü. Y-342), Redd-i ebalıl (Külliyat içinde, s. 199-240),
İbn Rüşd'ün meslek-i felsefîsi ve İmam Gazalî ile bazı mesail hakkında münazarası (Külliyat içinde, s. 139-196),
Mebde ve me'ad-Zevra ve Havra (Celaleddin Devvanî'den tercüme, 1919),
el-Fetava'l-Kazımiyye fî ıslahi'l-fetava't-Türkiye (Diyanet işleri Başkanlığı Ktp. Yazmalar, nü. 173),
Musa Kazim'ın Sırat-ı müstakim, İslam ve diğer mecmualarda yayımlanmış makaleleri de vardır.
Geniş bilgi için bk. İlmiye salnamesi, s. 626-28 (1334), İ. M. Ke¬mal - H. Hüsameddin, "Musa Kazım Efendi", Evkaf-ı Hümayun Ne¬zareti..., s. 248-51 (1335), İbrahim A. Gövsa: Türk meşhurları ansiklopedisi, s. 262 (1943),
Sadık Albayrak: Son devir Osmanlı uleması, IV-V, 157-58 (1981),
Abdulkadir Altunsu: Osmanlı şeyhülislamları, s. 233-37 (1972). Musa Kazim'ın Divan-ı Harb-i Örfi'de yargılanması için bk. Ali Fuat Türkgeldi: Görüp işittiklerim (1971), Sadık Albay¬rak: Türkiye'de din kavgası, s. 98-123 (1975), Cafer Ergin: "Şeyhülislam Musa Kazım Efendi", Türk Mason dergisi, sy: 35, Ga-lata 1959, Thierry Zarcone, "Soufisme et franc-maçonnerie a la fin de l'Empire Ottoman: l'Exemple du Şeyhülislam Musa Kazım Efen¬di", Anatolia moderna - Yeni Anadolu, II, Paris-İstanbul 1991.
Kaynak: İsmail Kara, Türkiye'de İSLAMCILIK Düşüncesî, I, Kitapevi, 3. bsk.İst, 1997, 119-120.
19 Nisan 2009 Pazar
ŞEYHULİSLAM MUSA KAZIM EFENDİ
ŞEYHULİSLAM MUSA KAZIM EFENDİ
Şeyhülislam Musa Kazım Efendi 1275/1858'de Erzurum'un Tortum kazasında dünyaya geldi. Babasının adı İbrahim'dir. Tahsiline memleketinde başladı. Balıkesir'de oturan ağabeyinin yanına giderek tahsilini orada sürdürdü, Balıkesir ulemasından Ali Şuurî ve Lutfi Efendilerden dinî ilimler okudu, İstanbul’a gelerek Kazas¬ker Eşref Efendi ve Hoca Şakir Efendi'nin derslerini takip etti. 1888'de icazet aldı. Aynı yıl açılan ruüs imtihanını kazandı ve Fatih Camii'nde ders okutmaya başladı.
Devrin meşhur ediplerinden Muallim Naci'ye fıkıh usülünden Mirat, Ahmed Midhat Efendi'ye de tefsir dersleri okuttu. (Tefsir dersleri sırasında Ahmed Midhat Efendi'nin tuttuğu notlar Enam süresine kadar gelmiş ve daha sonra bu eksik tefsir basılmıştır).
1895'te İstanbul ruusuna nail oldu. 1900'de Mekteb-i Hukuk'ta Mecelle dersi vermeye başladı. 1908'e kadar bu görevi devam etti. Bu yıllarda mutasavvıf Mehmed Cemaleddin Nuri'nin Vahdet-i vücud risalesi ile Bedreddin Simavî'nin Varidat'ını Türkçeye tercüme etti. Mekteb-i Hukuk'taki görevi sürerken Mekteb-i Sultanî Darülfünun ve Daru'l-Muallimîn'de de dersler verdi. 1907'de ( Şeyhülislamlık bünyesindeki Tedkik-i Müellefat Başkatipliğine, kı¬sa bir zaman sonra da aynı meclisin azalığına getirildi.
II. Meşrutiyetin ilanından sonra Maarif Nezareti'nde kurulan Meclis-i Kebîr-i İlmî azalığına ve Ayan (senato) meclisi üyeliğine tayin edildi. İttihad ve Terakki Cemiyeti'nin ilim heyetinde olduğu için Sadrazam İsmail Hakkı Paşa kabinesinde şeyhülislam oldu (1910), bir ara sadrazam vekilliği de yaptı. Musa Kazım Efendi bundan sonra üç defa daha Şeyhülislam olacak ve azledilecektir (Son şeyhülislamlığından ayrılışı 8.10.1918 tarihine rastlar).
Şeyhülislamlıklardan uzaklaştırıldığı zamanlarda Mekteb-i Kudat, Medrese-i Süleymaniye ve Medresetü'l-Vaizîn'de müderrislikler yapmıştır.
Mason olduğuna dair basında çıkan ve gittikçe yaygınlaşan haberlere cevap olarak 1911'de uzun sayılabilecek bir beyanname yayımladı (Metni için bk. Sırat-ı müstakim, sayı: 169). bu beyannamede küçük yaşından beri dinî ilimlerle uğraştığını, Nakşibendiye tarikatına mensup olduğunu, yıllarca İslam’a hizmet ettiğini ileri sürdü ve bu tür iftiraları reddetti.
I. Dünya Harbi mütareke ile sonuçlanınca birçok îttihadçı ve kabine üyeleriyle birlikte Divan-ı Harb-i Örfi'de mahkeme edildi. Arkadaşları Malta'ya sürülürken hastalığı sebebiyle Musa Kazım Edirne'ye sürüldü. 1920 yılında burada vefat etti ve Muradiye Ca¬mii bahçesine defnedildi.
Eserleri: İslam’da usül-i meşveret ve hürriyet (1908),
Devr-i istibdad ahvali ve müsebbibleri (1911),
Usül-ı fıkıh (ts.), İslam’da cihad (1917),
Süre-i Ihlas ve Alak tefsiri (1918),
Safvetu'l-beyan fî tefsiri'l-Kur'an (1919.
Tefsirin basılmamış ciltleri kitapçı İbrahim Subaşı'dadır),
Külliyat-ı Şeyhülislam Musa Kazım - Dinî, içtimaî makaleler (1920),
Usül-i fıkıh (Darülfünun dersleri, ts.).
Varidat tercümesi (Yazma Î.Ü. Ktp. TY. Nü. 2263),
Cemaleddin Muhammed Nuri'nin Vahdet-i vücud risalesi tercümesi (Tercüman Gazetesi Ktp. Türkçe yazmalar, nü. Y-342), Redd-i ebalıl (Külliyat içinde, s. 199-240),
İbn Rüşd'ün meslek-i felsefîsi ve İmam Gazalî ile bazı mesail hakkında münazarası (Külliyat içinde, s. 139-196),
Mebde ve me'ad-Zevra ve Havra (Celaleddin Devvanî'den tercüme, 1919),
el-Fetava'l-Kazımiyye fî ıslahi'l-fetava't-Türkiye (Diyanet işleri Başkanlığı Ktp. Yazmalar, nü. 173),
Musa Kazim'ın Sırat-ı müstakim, İslam ve diğer mecmualarda yayımlanmış makaleleri de vardır.
Geniş bilgi için bk. İlmiye salnamesi, s. 626-28 (1334), İ. M. Ke¬mal - H. Hüsameddin, "Musa Kazım Efendi", Evkaf-ı Hümayun Ne¬zareti..., s. 248-51 (1335), İbrahim A. Gövsa: Türk meşhurları ansiklopedisi, s. 262 (1943),
Sadık Albayrak: Son devir Osmanlı uleması, IV-V, 157-58 (1981),
Abdulkadir Altunsu: Osmanlı şeyhülislamları, s. 233-37 (1972). Musa Kazim'ın Divan-ı Harb-i Örfi'de yargılanması için bk. Ali Fuat Türkgeldi: Görüp işittiklerim (1971), Sadık Albay¬rak: Türkiye'de din kavgası, s. 98-123 (1975), Cafer Ergin: "Şeyhülislam Musa Kazım Efendi", Türk Mason dergisi, sy: 35, Ga-lata 1959, Thierry Zarcone, "Soufisme et franc-maçonnerie a la fin de l'Empire Ottoman: l'Exemple du Şeyhülislam Musa Kazım Efen¬di", Anatolia moderna - Yeni Anadolu, II, Paris-İstanbul 1991.
Kaynak: İsmail Kara, Türkiye'de İSLAMCILIK Düşüncesî, I, Kitapevi, 3. bsk.İst, 1997, 119-120.
Kaydol:
Kayıt Yorumları (Atom)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder